De toren van de Sint-Jan is al eeuwenlang een groot raadsel voor de Bosschenaren. Hoe oud is hij precies? Waarom is hij zo anders dan de rest van de kathedraal? En zelfs de vraag: wat hij daar (nog) doet? Die vragen worden vaak gesteld. Er is veel te vertellen over het oudste bouwwerk van ’s-Hertogenbosch: de toren die ervoor zorgt dat we kunnen zeggen dat de Sint-Jan al meer dan 800 jaar oud is.
Romaans kerkje voor de rijken
De rode bakstenen toren is wat er nog over is van een klein kerkje in romaanse stijl. Dat werd gebouwd rond 1222 en zou later uitgroeien tot de Sint-Jan. Maar deze kerk begon niet als een project waar mensen honderden jaren aan wilden bouwen. Helemaal niet zelfs. In die tijd was er een kerk in Orthen, zo’n anderhalve kilometer verderop. Maar de rijke mensen klaagden dat dat ver lopen was. Dus moest er maar een andere kerk komen. Zo is de Sint-Jan in ongeveer zijn eerste 100 jaar een kerk geweest zoals zoveel anderen. Totdat er besloten werd in de gotische stijl verder te bouwen. Dat is de stijl waar we nu vooral aan denken als we het over de Sint-Jan hebben.
Uitbreiding naar een kathedraal
Rond 1330 start de bouw van de gotische Sint-Jan. De bestaande gotische kerk wordt gesloopt om daar ruimte voor te maken. Ook de toren staat in 1485 op de planning voor de sloop. Maar uiteindelijk wordt de toren opgehoogd met een nieuwe klokkenverdieping, zodat de klokken hoog genoeg zouden hangen ten opzichte van de rest van de kathedraal. Een tijdelijke oplossing, zo werd gedacht. Maar hij bleef staan.
Een toren die maar bij het oude blijft
In 1585 sloeg de bliksem in de veel hogere vieringtoren en die brandde helemaal af. De rode bakstenen toren raakte alleen beschadigd. In 1855 werden er restauratieplannen gemaakt voor de Sint-Jan. De rode bakstenen toren paste niet bij de verdere gotische kathedraal, dus moest die maar weg, zo werd gedacht. Uiteindelijk was er niet genoeg geld voor dat plan en ging het niet door. Maar ook in de jaren dertig van de vorige eeuw begonnen Bosschenaren zich af te vragen wat die ‘lelijke’ toren toch eigenlijk bij de Sint-Jan deed. Toen zijn er uitgebreide plannen en bouwtekeningen gemaakt om de toren helemaal ‘passend’ te maken.
In dezelfde tijd schreef Jan Mosmans een boek over de Sint-Jan. Hij was toen archivaris van de Sint-Jan. Zijn boek wordt nog steeds gezien als een van de belangrijkste boeken over de Sint-Jan. In het boek vraagt Mosmans zich af of met het slopen van de toren ook niet veel geschiedenis van de bouw en de stad verloren zou gaan. Hoe dan ook: deze toren heeft niet alleen de tijd overleefd, maar ook veel discussie over zijn opvallende uiterlijk.
De klokken van de Sint-Jan
In de toren hangen elf klokken van verschillende grootte en ouderdom. De jongste klok is het Angelusklokje uit 1979 en wordt iedere dag om 9, 12 en 19 uur geluid. De grootste en beroemdste klok komt uit 1641 en is gemaakt door Jacob Notenman. Daarom heet deze klok ook ‘de Notenman’. In de tijd dat deze klok werd gemaakt, was het normaal om een klok naast de kerk te maken. Maar de moerasgrond in Den Bosch maakte dat erg moeilijk voor een klok van 5750 kilogram en een diameter van 215 centimeter. Daarom werd de klok in Leeuwarden gegoten. Op de weg terug naar Den Bosch is de Notenman uit de boot gevallen. Dee beschadiging die dat gaf, zie je nog altijd aan de rand zitten. De Notenman wordt geluid op het hele uur en bij begrafenissen.
De toren van de gemeente
De toren is officieel niet van de kerk, maar van de gemeente. In 1629 bezetten de protestanten de Sint-Jan. In de tijd van Napoleon kwam de godsdienstvrijheid weer terug en werd de Sint-Jan weer katholiek. Maar het leek Napoleon met het oog op oorlog wel slim om de toren te houden als plek om de vijand in de gaten te kunnen houden of om vandaan te kunnen schieten. Daarom werd de toren van de gemeente. Daarna is de toren nooit meer aan de kerk teruggegeven of verkocht. Daarom is het nog altijd iemand van de gemeente die vlaggen uithangt in de toren als er iets te vieren is.
Via de website van erfgoed ’s-Hertogenbosch is de toren met een virtuele tour ook digitaal te ontdekken. Daar is de informatie uit deze tekst ook in meer detail te vinden.
